Het auteursrecht is een recht dat een auteur de mogelijkheid geeft om zijn creatieve presentatie te exploiteren en te beschermen tegen misbruik door anderen. Het auteursrecht vormt een onderdeel van het zogenaamde ‘intellectueel eigendomsrecht’. Dit is een breder rechtsgebied dat alle geestelijke prestaties beoogt te beschermen. Het omvat bijvoorbeeld ook het merkenrecht.
Wat betekent ‘een uitsluitend recht’?
Feitelijk komt het erop neer dat een auteur de enige is die zijn werk mag publiceren of reproduceren en niemand anders. Er wordt ook wel gesproken over een ‘absoluut recht’ of een ‘verbodsrecht’. Daarmee wordt tot uitdrukking gebracht dat zonder toestemming van de auteur het werk niet mag worden gebruikt. Gebruik zonder toestemming leidt tot schade waarvoor de gebruiker aansprakelijk gesteld kan worden.
De ‘maker’ of ‘diens rechtverkrijgende’: wie is dat?
Wie de maker van een werk is, is niet altijd even duidelijk. In beginsel is het de naam van de persoon die op het werk als auteur wordt aangeduid. Als het gaat om een verzameling van andere werken bijvoorbeeld in een encyclopedie, een dichtbundel of verzamel-cd dan hebben de afzonderlijke auteurs recht op hun deel en de verzamelaar het recht op de verzameling waar de andere werken deel van uitmaken. Binnen een arbeidsovereenkomst heeft de werkgever in beginsel het auteursrecht op de werken die de werknemer maakt.
Als de rechten liggen bij een persoon die helemaal niets te maken heeft gehad bij het creatieve proces , dan is deze persoon de rechtverkrijgende. Dit is bijvoorbeeld zo als het auteursrecht is overgedragen aan een derde. Deze derde mag die rechten exclusief exploiteren. Naast de ‘overdracht’ bestaat ook de ‘licentie’, waarbij voor een bepaalde periode een bepaalde vorm van gebruik wordt toegestaan zonder dat de gebruiker daarmee rechtverkrijgende wordt.
Het auteursrecht blijft 70 jaar na het overlijden van de auteur van kracht. De erfgenamen van de overledene zijn dan de groep rechtverkrijgenden.
Zijn alleen werken van letterkunde, wetenschap of kunst auteursrechtelijk beschermd?
Nee, het gaat hier om een zogenaamde raamdefinitie. Binnen die definitie vallen vele soorten werken, welke allemaal in de wet worden omschreven. In grote lijnen geldt dat het een werk moet zijn dat in een zintuiglijk waarneembare vorm tot uiting wordt gebracht in een geestelijke creatie welke oorspronkelijk is en het persoonlijk stempel van de maker draagt.
Wat betekent ‘openbaar maken’ en ‘verveelvoudigen’?
‘Openbaar maken’ is een werk aan het publiek aanbieden. Het begrip is omvangrijk en omvat handelingen als verkopen, voordragen en uitzenden. ‘Verveelvoudigen’ van een werk omvat handelingen als kopiëren, overschrijven en downloaden van bijvoorbeeld een tekst van internet.
Zijn er beperkingen op het auteursrecht?
De wetgever heeft erkent dat het auteursrecht ook kan doorslaan naar de verkeerde kant. Als bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting in het geding komt omdat we niet een afbeelding van een schilderij waar we kritiek op hebben in de krant mogen plaatsen. Ook zou het onredelijk zijn als we een cd kopen er geen kopie van zouden mogen maken om in de auto af te spelen. Daarom zijn er beperkingen in het auteursrecht opgenomen die betrekking hebben op het citeren van werken, het gebruiken van werken in onderwijspublicaties en van werken met een actuele nieuwswaarde, het gebruiken van persberichten.
Persoonlijkheidsrechten
Naast de ‘gewone’ auteursrechten bestaan er ook nog de persoonlijkheidsrechten. Persoonlijkheidsrechten zijn vooral bedoeld om de ideële belangen van de maker van een werk te beschermen. Het gaat hier om rechten zoals het recht op naamsvermelding en bescherming tegen aantasting van het werk.
Persoonlijkheidsrechten zijn in tegenstelling tot gewone auteursrechten niet overdraagbaar. Ze blijven dus altijd aan de maker toebehoren, ook al is deze geen rechthebbende meer.
Naburige rechten
Daar waar het auteursrecht het recht van de maker beschermt, beschermen de naburige rechten het recht van de uitvoerende kunstenaars. Dit zijn bijvoorbeeld musici, acteurs, platenmaatschappijen en omroeporganisaties. De bescherming lijkt op die van het auteursrecht, vandaar de term ‘naburig’. Een acteur die in een toneelstuk speelt heeft niet het auteursrecht op het stuk, maar wel de naburige rechten voor zijn of haar performance. De naburige rechten blijven 50 jaar na de uitvoering geldend.
Collectief beheer
Een auteur die toestemming geeft voor het gebruik van zijn werk door derden, kan daarvoor een vergoeding vragen. Meestal is dit niet zinvol of haalbaar dit allemaal dit op individuele basis te doen. Aansluiting bij een organisatie die rechten van een heleboel auteurs en andere auteursrechthebbenden collectief beheert en behartigt is daarom een betere oplossing.
Deze zogenaamde collectieve beheersorganisaties (cbo’s) behartigen de belangen van hun aangesloten rechthebbenden en zorgen ervoor dat zij het geld krijgen waar ze recht op hebben als derden hun werk gebruiken. Hierdoor bevordert het collectief beheer de totstandkoming, verspreiding en het gebruik van de door het auteursrecht en naburig recht beschermde werken. Zo is ook de toekomst verzekerd van het behoud en de aanwas van nieuw creatief werk.
